Της Σταύρης Τσαγγαρίδου

Κατά κοινή ομολογία, τα ΜΜΕ έχουν εισβάλει ολοκληρωτικά και δυναμικά στη ζωή των ανθρώπων, και κυρίως παιδιών κι εφήβων, σε βαθμό μάλιστα που επηρεάζουν ή και διαμορφώνουν την πολιτιστική τους ταυτότητα. Σαφώς δεν εννοούνται μόνο τα παραδοσιακά, αλλά και τα πιο σύγχρονα Μέσα, δηλαδή από το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και τον έντυπο Τύπο, όσο και τα κινητά τηλέφωνα και το Διαδίκτυο. Όλες οι αλλαγές που έχουν σημειωθεί στη λειτουργία τους, όπως και η περιζήτητη διεθνοποίηση, αλλά και εμπορευματοποίηση της επικοινωνίας οφείλονται στην αλματώδη και ταχεία εξελικτική πορεία της τεχνολογίας, σε μη αναστρέψιμη τροχιά κιόλας. Αυτή η σαρωτική αλλαγή, φυσικά, χρειάζεται προσοχή στην αντιμετώπισή της, αφού κρύβει και θετικά και αρνητικά αποτελέσματα.

Πλέον είναι παράξενο ένας άνθρωπος να μην έχει κινητό, να μην έχει επαφή με κάποιο Μέσο ή να μην ασχολείται με το Διαδίκτυο. Όλοι, όπως είναι πια αναμενόμενο, προτιμούν να αποστέλλουν εικονομηνύματα, φωτογραφίες, βίντεο κι επιλέγουν την ηλεκτρονική αλληλογραφία παρά το ταχυδρομείο. Ο νέος κόσμος, ο εικονικός και πιο πολύπλοκος αντί πραγματικός, απαιτεί τη σωστή χρήση οποιωνδήποτε Μέσων, εφόσον τα ΜΜΕ ως τέταρτη πια εξουσία έχει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση αξιών, στάσεων, συμπεριφορών, πεποιθήσεων, αντιλήψεων ανηλίκων κι ενηλίκων, δηλαδή της κουλτούρας των λαών. Υπάρχουν φορές, δυστυχώς, που προωθούν αξίες μιας βιομηχανικής και κερδοφόρας κουλτούρας παρά ενός «ανθρωποκεντρικού» πολιτισμού. Γονείς και κράτος είναι αναγκαίο να δράσουν άμεσα για τη «θεραπεία» του φαινομένου.
Ας επισημανθούν, πρώτα πρώτα, οι αρνητικές επιδράσεις ΜΜΕ στην ψυχική και σωματική υγεία των ανθρώπων. Ο μόνιμος σύντροφος χιλιάδων ανθρώπων είναι πια ένα κινητό ή ένας υπολογιστής και μέσω αυτών κάνουν φίλους, τσακώνονται ή φλερτάρουν. Μέσω της συστηματικής χρήσης κινητών ή Διαδικτύου επικοινωνούν και ενίοτε με αγνώστους, και όχι μόνο με φίλους, σε σημείο που επηρεάζει τη συμπεριφορά και την υγιή κοινωνική τους ανάπτυξη, οδηγώντας τους σε καταστροφική ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ή ακόμη και σε κατάθλιψη. Πολλές φορές, μετά τις διάφορες πληροφορίες που αντλούν από τα ΜΜΕ, αρχίζουν να εκδηλώνουν επιθετικές αντιδράσεις, να κάνουν χρήση ουσιών, να δραστηριοποιούνται πρώιμα σεξουαλικά, να έχουν διατροφικές διαταραχές, χαμηλή αυτοεικόνα κι αυτοεκτίμηση, καθώς και μειωμένη σχολική επίδοση. Μέσω των ΜΜΕ καμιά φορά οι άνθρωποι διατηρούν ή αυξάνουν τις ανησυχίες τους, εφόσον προβάλλονται αρνητικές εικόνες και πληροφορίες σχετικές με παιδική πορνογραφία, προσηλυτισμό, ρατσισμό, ξενοφοβία, σατανισμό ή ακόμη και βία. Επιπλέον, μέσω ΜΜΕ και διαφημίσεων προωθείται ο ηλεκτρονικός τζόγος. Είναι γεγονός, ότι αρκετές φορές η «ηρωοποίηση» των λάθος ατόμων εισβάλλουν με λανθασμένο και κατακλυσμιαίο τρόπο στον ψυχισμό των ανθρώπων. Επιπρόσθετα, σε ΜΜΕ είναι έντονος ο επαγγελματικός κι ο οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, διότι οι περιορισμένες θέσεις εργασίας επιτρέπουν την προώθηση ατόμων με αυξημένο οικονομικό κι επαγγελματικό κύρος, καθώς και πλούσιο οικογενειακό και κοινωνικό υπόβαθρο, δημιουργώντας καταστάσεις «γκέτο» για διάφορες ομάδες. Αυτό, παράλληλα, ενισχύει την τάση μερικών ανθρώπων των ΜΜΕ να αναβαθμίζουν τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά έναντι των χαρακτηριστικών άλλων, με αποτέλεσμα να προωθούνται τα συμπλέγματα κατωτερότητας ή ανωτερότητας, ενισχύοντας μια υποκουλτούρα. Αξίζει, δε, να σημειωθεί ότι παρατηρείται και λανθασμένη χρήση της γλώσσας, σε βαθμό κιόλας που κάποτε η λεκτική επικοινωνία ξεφεύγει από τους καθιερωμένους κανόνες και τον κοινωνικό έλεγχο. Σχετικά, δε, με την πολιτική, προβάλλονται φιλόδοξοι ηγέτες, προκειμένου να ικανοποιήσουν τα σχέδιά τους και παρασύρουν το λαό σε δικές τους αντιλήψεις και πεποιθήσεις, εξυπηρετώντας ταυτόχρονα και τα συμφέροντα πολλών Μέσων. Έτσι, στο χώρο της πολιτικής παρατηρείται αποσταθεροποίηση από παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έλλειψη αξιοκρατίας, καθώς κι υπονόμευση του κύρους των δημοκρατικών θεσμών. Συν τοις άλλοις, τα ΜΜΕ χρησιμοποιούνται και σε εκπαίδευση, καθορίζοντας σε υπερβολικό βαθμό τη θεματολογία ενημέρωσης στα σχολεία, ενώ διαμορφώνουν, γενικότερα, τις αντιλήψεις των μαθητών σχετικά με το ρόλο των ΜΜΕ, αλλά και με θέματα πολιτιστικής ταυτότητας, καθώς και ενίοτε περιορίζουν την ουσιαστική, αλλά κυρίως ανθρωπιστική παιδεία. Εύκολα μερικοί επιτήδειοι κρύβουν την ταυτότητά τους σε μερικά ΜΜΕ και ετεροκαθορίζονται, αναδεικνύοντας τις δικές τους πεποιθήσεις, ακόμη και τις περιφερειακές, ως φυσιολογικές, ευνοώντας, ως εκ τούτου, τον πνευματικό σκοταδισμό, την άγρια ανεξαρτησία και τη συναισθηματική «ανοιχτότητα». Ως συνεπακόλουθο, δε, της λανθασμένης χρήσης ΜΜΕ αποτελεί και η προβολή πληροφοριών που περιορίζουν τη σωστή αξιολογική κρίση, καθώς και η καθοδήγηση ανθρώπων στην έλλειψη αρχών κι αξιών, εθίμων, αλλά και στην εξαχρείωση κι απάνθρωπες πράξεις. Έτσι οδηγείται ο κόσμος σ’ ένα κοινωνικό περιβάλλον ανισότητας, επικράτησης του ατομικού συμφέροντος και ευρύτερα σε φαινόμενα δυσλειτουργίας, όπου οι άνθρωποι διαχωρίζονται σε προνομιούχους κι ισχυρούς και μη, με ανάλογες συνέπειες σε μόρφωση και επαγγελματική σταδιοδρομία, σε καλλιέργεια ανταγωνισμού, προβολή κι έμφαση κοινωνικών προβλημάτων, στην επικράτηση του πιο δημοφιλούς, με τη δημιουργία άθλιων συνθηκών διαβίωσης. Στο μεταξύ, η αποξένωση του ανθρώπου από τον άνθρωπο προκαλεί φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας λόγω της δυνατότητας χρήσης κάποιων Μέσων. Οι διάφορες συζητήσεις, επίσης, που γίνονται ή προβάλλονται αφορούν θέματα τα οποία δεν θα συζητούσαν στις διά ζώσης αλληλεπιδράσεις τους, ακόμη και για θρησκευτικά θέματα. Τραγικό, αλλά χρήσιμο να επισημανθεί ότι σε μερικές περιπτώσεις ενισχύεται η ξενοφοβία ή διαμορφώνονται και οι ιστορικές γνώσεις, φαινόμενα που οδηγούν σε δογματικό τρόπο σκέψη. Πέραν όλων των προαναφερθέντων, δυστυχώς, παραβιάζονται τα θεσπισμένα δικαιώματα στη διαφορά, δημιουργώντας συναισθήματα αβεβαιότητας, ανασφάλειας, άγχους, απαισιοδοξίας και φόβου σε μια σύγχρονη κοινωνία. Τέλος, τα προγράμματα εστιάζονται περισσότερο στην ψυχαγωγία, με περιεχόμενο ιδίως ομοιόμορφο, τυποποιημένο παρά δημιουργικό και καινοτόμο.
Δεν χρειάζεται, όμως, να απογοητεύεται κάποιος, όταν παρατηρεί τα ανωτέρω φαινόμενα, εφόσον η θετική επίδραση των ΜΜΕ έχει εκπληκτικές δυνατότητες. Πολλές κοινωνικές και ψυχολογικές ανάγκες ανθρώπων καλύπτονται, κυρίως στη δύσκολη κι ευαίσθητη περίοδο της εφηβείας, για διευκρίνιση θεμάτων προσωπικών αξιών. Οι άνθρωποι έχουν την ευχέρεια να εισάγονται και να γνωρίζουν αρκετά επιτεύγματα των νέων τεχνολογιών, τα παιδιά εισέρχονται στον κόσμο των υπολογιστών και μαθαίνουν να τους αντιμετωπίζουν ως μέσο που θα τους φέρει σε επαφή με κόσμο, γνώση, πληροφόρηση, ενώ παράλληλα τους χαρίζει υπόσταση και ισχύ. Οι άνθρωποι, γενικά, προτιμούν Διαδίκτυο από άλλα Μέσα, αφού τους προσφέρει ευρεία γκάμα δραστηριοτήτων, όπως μαθήματα, ηλεκτρονικά παιχνίδια, αγορά αγαθών, μουσική κ.ά. Μέσω ΜΜΕ, ως νέου πολιτισμικού εργαλείου, αναπτύσσονται νόρμες που μεταδίδονται σε νεότερες γενιές, οι άνθρωποι γνωρίζουν σύγχρονα ερευνητικά περιβάλλοντα με καινούργιες μεθόδους έρευνας και δυνατότητες που εμπλουτίζουν την πολιτιστική τους ταυτότητα, αλλά και δράση. Άξια αναφοράς και ιδιαίτερα σημαντική είναι η ψυχαγωγία που απολαμβάνουν οι άνθρωποι, ταυτόχρονα με την ενημέρωση. Ας μην παραλείψουμε να επισημάνουμε ότι τα ΜΜΕ προσφέρουν γνώσεις κι ενημέρωση και για ευαίσθητα κιόλας κοινωνικά ζητήματα, όπως οι διαπροσωπικές σχέσεις, βοηθώντας ακόμη και τους πιο ντροπαλούς κι εσωστρεφείς να εξασκήσουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, χωρίς να εκτεθούν σε «κατά πρόσωπο» επικοινωνία. Επιπρόσθετα, με κάποια ΜΜΕ, όπως Διαδίκτυο, ενθαρρύνονται οι πιο ειλικρινείς συναλλαγές και επικοινωνία, που τροποποιεί τον κοινωνικό κόσμο των ανθρώπων κι εκτός από ανάπτυξη σχέσεων μπορεί να βρει κοινωνική υποστήριξη, δημιουργώντας σχέσεις αγάπης, στοργής με άλλα άτομα, αποδοχής, μείωση κοινωνικής απομόνωσης κι άγχους από διάφορες χώρες του πλανήτη. Η καινοτομία που προσφέρουν τα ΜΜΕ τους επιτρέπει, επίσης, να εισέρχονται πιο ομαλά στο στάδιο της ωριμότητας, να δραστηριοποιούνται στον εθελοντισμό και να συμπεριφέρονται τηρώντας τους δημοκρατικούς θεσμούς με συμμετοχή και σε κοινά. Πέραν των προαναφερθέντων, έχουν δημιουργηθεί νέες αγορές, με καλύτερες προϋποθέσεις για ανάπτυξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Χρήσιμη, παράλληλα, είναι και η σύγκλιση πληροφορικής, τηλεπικοινωνιών και μέσων μαζικής επικοινωνίας, εφόσον προσφέρουν ευρεία γκάμα δραστηριοτήτων σε χρήστες.
Αν το φαινόμενο δεν αντιμετωπιστεί άμεσα και καταλυτικά, η αρνητική επίδραση των ΜΜΕ θα υπερνικήσει τη θετική συμβολή τους και τα ΜΜΕ θα μετατραπούν σε «εχθρό» αντί «φίλο» του ανθρώπου. Το κλίμα δράσης πρέπει να είναι εμπλουτισμένο με ειλικρίνεια και θετική διάθεση αντί με πανικό. Αρχικά οι γονείς πρέπει να θέσουν όρια στα παιδιά τους στη χρήση των ΜΜΕ με δημοκρατικό τρόπο και να ασκούν έλεγχο στο τι παρακολουθούν και με ασχολίες τους. Οπωσδήποτε και οι ίδιοι οι γονείς είναι απαραίτητο να έχουν γνώση όλων των ΜΜΕ και να μάθουν το «αλφάβητό» τους, από τα ίδια τα παιδιά τους κιόλας. Οι γονείς θα πρέπει να μην κάνουν πολύωρη χρήση των Μέσων, ώστε να αποτελούν υγιές πρότυπο για τα παιδιά τους, να επικοινωνούν με αυτά και να προτείνουν σε παιδιά ασχολίες σημαντικές, πολύτιμες, ευχάριστες και συναντήσεις με πραγματικούς φίλους. Οπωσδήποτε, όμως, οι γονείς πρέπει να μεριμνούν και για την επαρκή κατάρτιση των παιδιών τους ως προς τη χρήση των ΜΜΕ.

Από την πλευρά τους, τα ίδια τα παιδιά πρέπει να φροντίζουν να περνούν χρόνο με οικογένεια ή φίλους τους, ώστε να αποφύγουν την εξάρτησή τους από τα ΜΜΕ. Η χρήση διάφορων Μέσων να γίνεται για βοήθειά τους σε διάφορα σχολικά μαθήματα, ώστε να τους ενισχύει με χαρά και αυτοπεποίθηση. Το παιδί πρέπει να φροντίζει να έχει φορτισμένο το κινητό του τηλέφωνο όταν απουσιάζει από το σπίτι, ώστε ο γονιός του να επικοινωνεί μαζί του όταν το ζητά. Σεβαστή πρέπει να αποτελεί η ώρα των γευμάτων για την οικογένεια και να αποφεύγεται η χρήση οποιωνδήποτε ΜΜΕ. Όσο για τη στάση παιδιών και εφήβων απέναντι σε ΜΜΕ και ανθρώπους που συναντά μέσω αυτών, επιβάλλεται ιδιαίτερη προσοχή σε επικοινωνία με κάποιον που δεν γνωρίζει, να μη δίνει τα προσωπικά του στοιχεία, να αποφεύγει μηνύματα εχθρικά, απειλητικά κι όσα τον κάνουν να νιώθει άβολα. Μάλιστα, να μιλά σε έναν ενήλικα όταν βλέπει τέτοιου είδους ύποπτα μηνύματα ή να έχει υπ’ όψιν του πως κάτι που διαβάζει ή ακούει σε ΜΜΕ μπορεί να είναι ψευδές. Αξίζει να τονιστεί ότι η χρήση διάφορων Μέσων μπορεί να γίνεται ως οικογενειακή δραστηριότητα κι έπειτα από δημιουργία «συμβολαίου» σχετικά με τη χρήση τους, σεβαστή από όλους! Βέβαια, οι γονείς πρέπει να αναφέρουν οτιδήποτε ακατάλληλο πέσει στην αντίληψή τους στα μηνύματα ή στα chatrooms στις αρμόδιες υπηρεσίες ή στις αρχές και να μην υποκύπτουν ούτε και οι ίδιοι σε οποιεσδήποτε απάτες. Οι γονείς, επιπλέον, πρέπει να διατηρούν υπολογιστές και οποιαδήποτε ΜΜΕ, ακολουθώντας την εξέλιξη της τεχνολογίας κι αποκτώντας «παιδεία για τα Μέσα» (media literacy), τόσο για τους ιδίους όσο και για την καθοδήγηση των παιδιών τους κι έτσι θα μπορούν να έχουν ενεργητική αντιμετώπιση οποιωνδήποτε δυσκολιών σε σχέση με ενασχόληση με ΜΜΕ. Από πλευράς ΜΜΕ, μπορούν και τα ίδια να λάβουν τα μέτρα τους, ελέγχοντας και προωθώντας εκπομπές που δείχνουν σεβασμό σε ανεκτικότητα, ισοτιμία εργαζομένων, διάλογο, σεμνότητα κι ανθρωπιστική στάση. Να προσλαμβάνει εργαζομένους, φυσικά, που θα διατηρούν αρχές κοινωνικής συνείδησης, αλληλεγγύης κι ανθρωπιάς, αλλά και που θα είναι απαλλαγμένοι από διάφορες προκαταλήψεις και εμπάθεια. Καθοριστική είναι και η στάση του σχολείου όπου μπορεί να βοηθήσει με την προβολή επαγγελμάτων σχετικών με ΜΜΕ και την προώθηση των παιδιών και της νέας γενιάς προς τέτοιου είδους σπουδές στα πανεπιστήμια. Το κράτος μπορεί να βοηθήσει στην προώθηση υγιούς κι αντιρατσιστικής κουλτούρας μέσω και των διάφορων πολιτιστικών εκδηλώσεων, ζητώντας και τη συμβολή των ΜΜΕ στην προσπάθειά του αυτή. Για παράδειγμα, μέσω διάφορων Μέσων μπορούν να διοργανώνονται και να προβάλλονται συζητήσεις με πνευματικούς ανθρώπους για το νοσηρό φαινόμενο του ρατσισμού. Ωστόσο, είναι απαραίτητος και ο ποιοτικός έλεγχος των εκπομπών κι άρθρων από το κράτος, ώστε τα ΜΜΕ να εκτελούν σωστά το έργο τους και να μη διογκώνουν τα γεγονότα ούτε και να καλλιεργούν πνεύμα ξενοφοβίας και ρατσισμού. Ούτε, όμως, να προωθούνται για οποιαδήποτε συμφέροντα από διάφορα Μέσα λάθος άτομα σε πολιτική ηγεσία, απλά και μόνο λόγω συμφερόντων.
Γίνεται, επομένως, εμφανές κι αποδεικνύεται ότι τα διάφορα ΜΜΕ αποτελούν πια σημαντικό, ίσως και καθοριστικό μέρος της ζωής μας. Από πλευράς μας, κι εμείς στην Klaketacy Productions μπορούμε να ενισχύσουμε τις προσπάθειες σας για προβολή κι ενίσχυση της κουλτούρας σας. Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας ή επικοινωνήστε μαζί μας μέσω του [email protected] ή του +35799408761.