Της Σταύρης Τσαγγαρίδου
Κατά το Δαρβίνο, τα συναισθήματα έχουν τις εξής δύο εξελικτικές λειτουργίες:
Αρχικά, επικοινωνία με άλλους οργανισμούς του είδους κι έπειτα επιβίωση.
Αναμφίβολα, αποδίδεται μεγάλη σημασία στα συναισθήματα για την επιβίωση, καθώς
αποτελούν θεμέλια για τη στάση του ανθρώπου και τις αξίες του για τη ζωή. Το βιβλίο
της Μπετίνας Ντάβου «Η παιδική ηλικία και τα Μαζικά Μέσα Επικοινωνίας»
επικεντρώνεται στη διαχείριση του συναισθήματος και στη στάση ζωής που
καλλιεργείται. Αυτό και μόνο, κίνησε και τη δική μας περιέργεια για μελέτη του!
Ο φόβος, ειδικότερα, θεωρείται θεμελιώδης αξία για την επιβίωση, αφού μέσω του
φόβου αναπτύσσεται η αίσθηση του κινδύνου και καλλιεργούνται διάφοροι τρόποι
αυτοπροστασίας. Συγκεκριμένα, σε παιδιά κι εφήβους ο φόβος ισχυροποιεί την αίσθηση
της δύναμης του εαυτού, αλλά και του ελέγχου του περιβάλλοντος. Παράδειγμα
αποτελούν η χρήση του φόβου στις διάφορες φοβικές ιστορίες, στα διάφορα άγρια
παιχνίδια και στις ταινίες τρόμου.
Δεν είναι, εξάλλου, όλα τα αναγνώσματα ή οπτικά ερεθίσματα απορριπτέα, αλλά
υπάρχουν και αξιοποιήσιμα για τις ψυχικές ανάγκες του κοινού κάθε ηλικίας.
Επιβάλλεται, λοιπόν, να αξιολογούνται προσεκτικά οι λόγοι κατασκευής του τρόμου.
Άλλοτε όμως κατασκευάζεται με βάση τα κριτήρια της αγοράς και δεν οδηγεί σε λύσεις.
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, ο έφηβος θεωρείται «πελάτης» που αναζητά νέα προϊόντα
που θα τον οδηγήσουν στη συναισθηματική του ισορροπία. Άλλοτε, πάλι, ο
κατασκευασμένος τρόμος παραμένει ακαθόριστος, υπερφυσικός κι ανεξέλεγκτος. Έτσι,
είναι μη αντιμετωπίσιμος και δημιουργεί συναισθήματα αδυναμίας και ανικανότητας.
Ο Bruno Bettelheim τόνισε, μάλιστα, ότι ο μύθος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην
ανάπτυξη των παιδιών, εφόσον τα βοηθά να κατανοήσουν τον κόσμο, να διαχειριστούν
τους φόβους και τις ανησυχίες τους, ενώ τους προβάλλει τους κινδύνους που ίσως
συναντήσουν στη ζωή τους, αλλά και τους τρόπους αντιμετώπισής τους.
Η αναζήτηση του φόβου από τα παιδιά γίνεται ειδικά σε «ευαίσθητη» ώρα, όπως για
παράδειγμα την ώρα του ύπνου. Μέσω των τρομακτικών παραμυθιών, ο φόβος δρα με
συγκεκριμένο τρόπο, εντείνοντάς τον περισσότερο. Επιπλέον, τα παιδιά αντιμετωπίζουν
και το φόβο του σκοτεινού δωματίου, όπως και το φόβο της μοναξιάς σ’ αυτό. Έτσι,
μέσω των παραμυθιών εντείνεται μεν περισσότερο η ανησυχία, αλλά τα παιδιά
εκτονώνουν το φόβο τους, ανακουφίζονται και κοιμούνται με περισσότερη ευκολία.
Έπειτα, με το ξεκίνημα της εφηβείας το «σκηνικό» γύρω από το φόβο αλλάζει. Ο
έφηβος, πλέον, αποκτά τις δυνατότητες τόσο της συμβολικής σκέψης, όσο και των
σωματικών διεγέρσεων. Ως αποτέλεσμα αυτού, ο έφηβος ταυτίζεται κιόλας με τους
ήρωες που εκτίθενται σε κινδύνους.
Τα βιβλία, αλλά και οι σειρές με τις ανολοκλήρωτες ιστορίες και τις λύσεις αυτών, με
αναζήτησή τους στα επόμενα βιβλία ή στη σειρά της ιστορίας καλύπτουν και τις ανάγκες
«ζήτησης» και «προσφοράς», άλλα δίνουν και τη δυνατότητα ταύτισης των νέων με
τους ευάλωτους συνήθως ήρωες. Λόγου χάρη η σειρά «Alien», όπως και η σειρά για
παιδιά κι εφήβους «Ανατριχίλες», αλλά και το βιβλίο «Στοιχειωμένη Μάσκα Νο.2» ή κι
άλλα, όπου οι έφηβοι αναζητούν βοήθεια. Έτσι δημιουργούνται κι έντονα συναισθήματα,
όπως αυτά της ψυχολογικής αναστάτωσης ή οι ενοχές, ενώ τα παιδιά γενικά βρίσκονται
σε ήδη κρίσιμες ηλικίες, την παιδική και την εφηβική.
Οι έντονες, λοιπόν, αφηγήσεις έχουν ψυχολογική αξία και κρατούν το κοινό σε
επαφή με τα έντονα συναισθήματα που προκαλούνται. Σε περιπτώσεις, δε, που αυτά
δεν μπορούν να εξωτερικευθούν, τότε παγιδεύεται κι έτσι του δημιουργούνται
συναισθηματικά κενά. Όσο για την ανεκπλήρωτη επιθυμία του να γνωρίσει τη συνέχεια
της ιστορίας κι έτσι να αποκτήσει τον έλεγχο της συναισθηματικής του κατάστασης, την
αναζητά και πάλι στα επόμενα βιβλία ή στα επόμενα επεισόδια της σειράς.
Μέσω του παιχνιδιού, επίσης, τα παιδιά μπορούν να διαχειριστούν το φόβο, εφόσον
γνωρίζει και τη ζωή. Τα παιδιά παίζοντας βρίσκονται σε δράση, συγκρίνουν τον
εσωτερικό τους κόσμο με την αληθινή, εξωτερική πραγματικότητα, αφού υποδύονται
ρόλους, πειραματίζονται με την πραγματικότητα και προσπαθούν να την ελέγξουν. Συν
τοις άλλοις, νιώθουν και το αίσθημα της ασφάλειας, γιατί μέσω του παιχνιδιού απλά
πειραματίζονται και μπορούν να ζητήσουν βοήθεια κάθε στιγμή.
Συνεπώς, η εξέλιξη του παιχνιδιού στην ασφαλή, ενδιάμεση περιοχή μεταξύ
φαντασίας και πραγματικότητας βοηθά στο να ανακαλύψει το παιδί τον κόσμο, αλλά και
τον ίδιο του τον εαυτό. Προσοχή, όμως! Για να επιτευχθεί η πιο πάνω επιτυχής πορεία
του παιχνιδιού, πρέπει αυτό να εξελίσσεται σε συνθήκες εμπιστοσύνης και δημιουργικής
δραστηριότητας. Μάλιστα, και ο ίδιος ο Winnicott τονίζει ότι το παιχνίδι θεωρείται
βασικό, ωφέλιμο και ικανοποιητικό, ακόμη κι όταν οδηγεί σε καταστάσεις άγχους,
εφόσον το παιδί ωθείται σε συναισθηματική κορύφωση, έστω και βίαιης. Άρα κρίνεται κι
απαραίτητη η εκτόνωση μέσω του παιχνιδιού, διότι εκτονώνονται οι διεγέρσεις που
νιώθει λόγω ηλικίας στο παιχνίδι και όχι σε λάθος καταστάσεις και δραστηριότητες.
Παράλληλα, υπάρχουν σύγχρονα παιχνίδια που αναπτύσσουν τις δυνατότητες
στρατηγικής, διαθέτουν υλικό πλούσιο για συναισθηματική επένδυση, καθώς και άλλα
που καλλιεργούν τον αυτοσχεδιασμό και το διάλογο. Γενικότερα, τα παιχνίδια διαθέτουν
δυνατότητες κοινωνικοποίησης και αλληλεπίδρασης.
Εντούτοις, υπάρχει και η αρνητική πλευρά της αγοράς μιας σειράς παιχνιδιών,
εφόσον καλλιεργούνται παιδιά καταναλωτές, της ανοησίας και του άχρηστου.
Ταυτόχρονα, τα παιδιά ωθούνται προς την ανάπτυξη μιας βίαιης συμπεριφοράς και της
απαισιοδοξίας προς κάθε αλλαγή.
Δεν μπορούμε, όμως, να αγνοήσουμε, κατά τη συγγραφέα, το ότι ο φόβος δεν
πρέπει να απουσιάζει από τις παιδικές κι εφηβικές αφηγήσεις, γιατί δεν πρέπει να
αποκρύπτεται η αληθινή πραγματικότητα. Αποδεικνύεται, κατά συνέπεια, ότι ο φόβος
και η επιθετικότητα έχουν δύο πλευρές: Η πρώτη οδηγεί το παιδί στη ματαίωση και στην
αυτοπαγίδευση, ενώ η δεύτερη μπορεί να αξιοποιηθεί δημιουργικά. Σήμερα, κατά κακή
μας τύχη, είναι έντονη η αρνητική πλευρά των παιχνιδιών και των παιδικών
αναγνωσμάτων, η οποία δημιουργεί μια καταλυτική κι αρνητική σχέση μεταξύ εξουσίας
και φόβου.
Για τη λύση και την ανατροπή αυτής της κατάστασης προτείνονται δύο λύσεις, που
θεωρούνται κιόλας εφικτές. Η μία σχετίζεται με τη μάχη και η άλλη με την «επίθεση» για
την αντιμετώπιση του προβλήματος. Δυστυχώς, μέσω της δεύτερης επιλογής και
στάσης ζωής καλλιεργείται η «αγοραία κουλτούρα της εύκολης και γρήγορης
εναλλαγής» ή πιο απλά η παραίτηση και η απόδραση από ένα πρόβλημα και όχι η
αντιμετώπισή του!
Αν επιθυμείτε βοήθεια ή οποιαδήποτε διευκρίνιση για διάφορα θέματα και τα σχετικά
βίντεο γι’ αυτά, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της Klaketacy Productions ή επικοινωνήστε
μαζί μας μέσω του info@klaketacy.com ή μέσω του τηλεφώνου +35799408761.
Comentarios